کنش صنفی در میان معلمان یا رفتارهای نافرجام ؟!

  از 12 اردیبهشت 1340 که شادوران دکتر خانعلی در تظاهرات صنفی معلمان جان خود را از دست داد و خونش زمین میدان بهارستان تهران را خونین کرد تاکنون همواره معلمان در پی احقاق حق خود بوده اند و کوشیده اند در فرصت های گوناگون درخواست های خود را طرح نمایند و به گوش مسئولان برسانند. این تلاش با فراز و نشیب های فراوانی رو به رو بوده است. گاهی همچون سال های 80 و 86 این درخواست ها به صورت جدی تر به سطح خیابان کشیده است و در مواردی در سطح مدارس خود را نشان داده است .

معلمان همواره تلاش کرده اند که خواسته های خود را در سطح عمومی طرح نمایند و تشکل های صنفی و تا حدی تشکل های سیاسی معلمان نیز نقش مهمی در این زمینه داشته اند. هر چند که تمام تشکل های فوق از گستردگی فراوانی در بدنه معلمان برخوردارد نیستند ولی از تاثیرگذاری فراوانی بر افکار عمومی برخوردارند. ازسوی دیگر نمی توان منکر زحمات و مشقات بسیاری از فعالان صنفی شد که با انگیزه مثبت و خدمت وارد این عرصه شده اند و هزینه های فراوانی را نیز متحمل می شوند. نقد رفتارهای صنفی به منزله نادیده انگاشتن آن زحمات و سختی ها و هزینه ها نمی باشد ولی نقد همواره راهگشاست. مهم ترین نیاز امروز جامعه معلمان به ویژه تشکل های سیاسی و صنفی، نقد عملکرد خود در جهت گشودن افق های جدید می باشد .

نگاه اول: آیا حرکت های معلمان کنش صنفی بوده اند؟

در تارنمای ویکی پدیا آمده است: "کنش به عنوان ابتدایی‌ترین عنصر مشترک زندگی اجتماعی بشری دربرگیرنده یک مجموعه رفتارهای است که انسان‌ها برای رسیدن به اهداف معین نسبت به یکدیگر انجام می‌دهند؛ از این رو به عمل جهت‌گیری شده به سوی شخص دیگر اصطلاحاً کنش اجتماعی گفته می‌شود".

اگر تعریف فوق از کنش را بپذیریم در این صورت کنش صنفی باید یک عنصر مشترک اجتماعی در بین یک عده از شاغلان یک صنف برای رسیدن به اهداف معین در زمینه های مربوط به آن صنف باشد .

ماکس وبر از مهم ترین نظریه پردازان کنش معتقد بود "برای تبیین هر کنش باید آن را برحسب معنای مورد نظر ذهنی عامل آن، یعنی برحسب معنای ذهن کنشگر، تفسیر نماییم ... زیرا هدف مورد نظر علت کنش های حاضر است" (نوذری، حسینعلی، بازخوانی هابرماس، نشرچشمه، 1389 ص 250 ).

وبر کنش ها را به چهار لایه تقسیم می نماید: کنش مبتنی بر عقلانیت سنتی (که صرفا چون در گذشته اجرا می شده اند همچنان اجرا می شوند)، کنش های عاطفی (که صرفا به منظور بیان یک احساس و عاطفه به مورد اجرا درمی آیند)، کنش ابزاری ( که کنشگر نه تنها به مقایسه و ارزیابی ابزار مختلف برای نیل به هدف می پردازد بلکه سودمندی خود هدف را نیز در نظر می گیرد) و کنش ارزشی ( که کنشگر به ارزیابی ابزار می پردازد لیکن کاری با هدف ندارد) ( همان، صص 250-251) . برای عبور از آنچه امروز بر فعالیت صنفی می گذرد، چاره ای جز حرکت به سمت کنش و کنشگری صنفی نیست و این نیز جز در سایه نقد دیروز و امروز امکان پذیر نخواهد بود.

تالکوت پارسونز نیز کنش را "رفتار تحت هدایت معانی ای که کنشگران برای اشیا (چیزها) در نظر می گیرند" می داند ( همان ص 254) از نظر وی "مهم ترین رده یا مقوله، کنش متقابل یا تعامل است، یعنی کنش معطوف به دیگر کنشگران" ( همان ، ص254).

یورگن هابر ماس نیز به چهار نوع کنش می پردازد و کنش ارتباطی را در اندیشه هایش بسط می دهد و تاکید دارد که کنش ارتباطی "در پی دستیابی به درک وضعیت کنش خود و برنامه های کنش هایشان هستند تا از طریق توافق، کنش های خود را با هم هماهنگ کنند" (اوث ویت، ویلیام، معرفی انتقادی هابرماس، ترجمه لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، نشر اختران،1386، ص105) .

در سطور بالا کوشش شد تا به صورت خلاصه و مجمل "کنش" به عنوان یکی از مهم ترین و زیربنایی ترین معیارهای فهم و تحلیل رفتارهای انسانی مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به نکات فوق می توان سوالاتی را طرح نمود که رفتارهای صنفی را با آن مورد سنجه قرارداد؟

یکی از مهم ترین تعارف کنش مربوط به هدف می باشد ؛ رفتارهای صنفی برای رسیدن به چه هدفی صورت می گیرد؟ در پاسخ گفته می شود برای حل مشکلات معیشت معلمان. ولی این واژه آن چنان مبهم است که مشخص نیست این هدف چه معناdی دارد و به صورت دقیق منظور از بهبود معیشت معلمان چیست؟

توجه به ابزار یکی از مهم ترین مسائل شناخت کنش ها است، ابزارهای کنش های صنفی چه مواردی هستند؟ تاکنون بیش از هر چیز از تحصن و اعتصاب به عنوان ابزار استفاده شده است. ولی درمورد اینکه این ابزارها تا چه حد موثر بوده است گفت و گویی صورت نگرفته است.

کنش باید به نوعی براساس توافق یک عده باشد یا برای رسیدن به هدف هایشان با هم هماهنگ باشند، آیا تاکنون توافقی برای نیل یه یک هدف بین کنشگران صورت گرفته است یا کنشگران صنفی کوشیده اند زمینه توافق دراین زمینه را فراهم آوردند؟

رفتارهای صنفی به ویژه در طول بیست سال گذشته برای نیل به یک هدف مشخص و تعریف شده‌ی واضح و قابل تعریف نبوده اند به همین دلیل همواره رو به سوی شعار زدگی رفته اند و ابزارها نیز محدود به تحصن و اعتصاب به منظور فشار بر دولت بوده اند و تلاش نیز برای افزایش محدوده توافق و حضور حداکثری ذی نفعان در تصمیم گیری ها نیز صورت نگرفته است. از این رو آنچه تاکنون به عنوان رفتارهای صنفی صورت گرفته است علی رغم همه تلاش ها و هزینه ها و علی رغم اینکه نیت درست عاملان قابل تردید نیست بیش از آنکه کنش باشند، رفتارهای زودگذری بوده و بیش از هرچیز هزینه آفرینی نموده اند .

نگاه دوم: چه نقدهایی بر حرکت های معلمان وجود دارد؟

اگر از منظر کنش و کنشگری به رفتارهای صنفی معلمان بنگریم امکان نقد شرایط موجود به منظور گشودن فضای جدید به وجود می آید. زیرا با نقد شرایط موجود می توان شرایط مطلوبی را ترسیم نمود. از این رو نقدهایی را می توان به ترتیب ذیل بر رفتارهای صنفی معلمان وارد دانست :

1-موج آفرینی مقدم بر ارتقای عقلانیت: کنش های عقلانی به رشد عقلانیت در سطح جامعه می انجامند؛ موج آفرینی و استفاده از موج ها بیش از آن که رشد عقلانیت را در پی داشته باشد به رشد فضای هیجانی کمک می کند. این فضای هیجانی موجب شکنندگی و آسیب پذیری بیشتر رفتارهای صنفی می گردد .

2- رفتار صنفی مقدم بر نهاد سازی: کنشگران صنفی بیش از آنکه به تاسیس و نهادینه سازی نهاد صنفی بپردازند به رفتار صنفی می پردازند و می کوشند تا از این طریق رفتارهای صنفی خود را تثبیت نمایند. حال آنکه در جامعه ای مانند ایران که همچنان واژه "سندیکا" غریب است و نهادهای رسمی نیز فرصت بروز به رفتارهای صنفی نمی دهند، بدون نهادهای صنفی مستحکم امکان فعالیت و کنش صنفی مستمر وجود ندارد . توجه به ابزار یکی از مهم ترین مسائل شناخت کنش ها است، ابزارهای کنش های صنفی چه مواردی هستند؟ تاکنون بیش از هر چیز از تحصن و اعتصاب به عنوان ابزار استفاده شده است. ولی درمورد اینکه این ابزارها تا چه حد موثر بوده است گفت و گویی صورت نگرفته است.

3- بیانیه و اعتصاب مقدم بر گفت و گو: در بیشتر موارد کنشگران صنفی به جای گسترش عرصه گفت و گو و تلاش برای دخالت ذینفعان و گفت و گوی گسترده بر سر اهداف با ذینفعان و دولتمردان به بیانیه دادن و اعتصاب و تحصن پرداخته اند. حال آنکه در کشورهایی که سندیکاهای قوی و تاثیرگذار دارند ابتدا بین سندیکاها و مقامات مسئول گفت و گو صورت می گیرد و سندیکاها خواسته های خود را به صورت شفاف و مشخص ارائه می دهند. سندیکاها پس از انجام گفت و گوها و در صورت عدم توافق از اعتصاب به عنوان آخرین ابزار استفاده می شود. فقدان گفت و گو ی کنشگران صنفی با معلمان از یک سو و دولتمردان از سوی دیگر موجب شده است که نه توافقی بر سراهداف صورت گیرد و نه امکان انتقال خواسته ها به نهادهای تاثیرگذار وجود داشته باشد .

4- فقدان تحلیل کلان در مورد وضعیت و تحولات: کنش صنفی به عنوان یک فعالیت در بستر ساختارها و شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی جامعه شکل می گیرد و بدون برخورداری از تحلیلی دقیق از موارد فوق کنش های صنفی شکل نمی گیرند و یا در سطح رفتارهای ناکام باقی می مانند. فعالیت صنفی در کشوری که هنوز مراحل تقسیم مسائل سیاسی و غیرسیاسی را طی نکرده است و از هر سو در هجوم و تنش است هرگز غیر سیاسی محسوب نمی گردد و کنشگران صنفی اگر تحلیل و تبیین مبنایی ازموارد فوق نداشته باشند دچار مشکلات فراوانی خواهند شد .

نگاه سوم: راه گذار چیست؟

برای عبور از آنچه امروز بر فعالیت صنفی می گذرد، چاره ای جز حرکت به سمت کنش و کنشگری صنفی نیست و این نیز جز در سایه نقد دیروز و امروز امکان پذیر نخواهد بود. کنشگری صنفی به تعیین و تبیین شفاف هدف ها و ابزارها و گفت و گوهای وسیع و گسترده ذینفعان نیاز دارد و این نیز جز در سایه پرهیز از موج آفرینی و توجه به نهاد سازی و برخورداری از تحلیل های جامع از شرایط و تحولات رخ نخواهد داد. آنچه امروز روی می دهد با احترام به فعالان صنفی رفتارهایی هستند که بیشتر هزینه سازی می کنند و کمتر به مقصد می رسند حال آنکه راهکار اساسی گذار به کنشگری صنفی می باشد.

گاهنامه فرهیزش آذرماه ۱۴۰۰شماره ۷_ویژه نامه بیست و یکمین سالگرد تاسیس کانون صنفی معلمان ایران

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید